Πάτερο Ιωαννίνων
Συντεταγμένες: 39°30′9.29″N 20°59′50.50″E / 39.5025806°N 20.9973611°E
| Πάτερο | |
|---|---|
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Αποκεντρωμένη Διοίκηση | Διοίκηση Ηπείρου-Δυτικής Μακεδονίας |
| Περιφέρεια | Ηπείρου |
| Περιφερειακή Ενότητα | Ιωαννίνων |
| Δήμος | Βορείων Τζουμέρκων |
| Δημοτική Ενότητα | Κατσανοχωρίων |
| Δημοτική Κοινότητα | Φορτοσίου |
| Γεωγραφία | |
| Γεωγραφικό διαμέρισμα | Ήπειρος |
| Νομός | Ιωαννίνων |
| Υψόμετρο | 729 μέτρα |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 24 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Ταχ. κώδικας | 440 13 |
| Τηλ. κωδικός | 2659 |
Το Πάτερο είναι χωριό του νομού Ιωαννίνων σε υψόμετρο 730 μέτρα [1] και ανήκει στα Κατσανοχώρια της Ηπείρου[2][3]. Βρίσκεται βόρεια από το αρχαίο κάστρο της περιοχής (4ος π.Χ. αι.), περίπου δύο χιλιόμετρα σε ευθεία γραμμή. Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης, μαζί με τους οικισμούς Κωστήτσι, Νίστορα και Φορτόσι αποτελούν τη τοπική κοινότητα Φορτοσίου που ανήκει στη δημοτική ενότητα Κατσανοχωρίων του Δήμου Βορείων Τζουμέρκων και σύμφωνα με την απογραφή 2011, έχει πληθυσμό 44 κατοίκους[4]. Παλιότερα ανήκε στο Δημοτικό Διαμέρισμα Φορτοσίου του Δήμου Κατσανοχωρίων και στην απογραφή του 2001 είχε πληθυσμό 73 κατοίκων.
Ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στα όρια του χωριού δε βρέθηκαν ποτέ στοιχεία που να αποδείχνουν κατοίκηση εξίσου παλιά μ' εκείνη του κάστρου. Ένας "αρχαίος" τάφος διακόσια μέτρα νοτίως του μοναστηριού της Ζοωδόχου Πηγής δεν είναι της εποχής του κάστρου, αλλά μάλλον της περιόδου της Τουρκοκρατίας, αν όχι λίγο πρωϊμότερος (12ου-14ου αι.). Στην ντοπιολαλιά αναφέρονταν ως Πάτερ. Έτσι αναφέρεται και σε μια σημείωση σε Μηναία της μητροπολιτικής του εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής με χρονολογία 1863. Περίεργο είναι πως οι παλαιότεροι το χρησιμοποιούσαν ως γένους θηλυκού, η Πάτερ, και όταν αναφέρονταν σ' αυτό χρησιμοποιούσαν την έκφραση στ' Πάτερ. Πιθανόν η έκφραση να σήμαινε στου Πάτερ με άκλιτο το Πατήρ, ως συνηθίζεται ακόμα και σήμερα στη νεοελληνική, από την αρχαιόκλιτη κλητική του Πατήρ (παπάς). Ίσως πρωτοέγινε γνωστό ως ενδιαίτημα κάποιου μοναχού ή ιερέως ή το μοναστήρι του προϋπήρξε του χωριού. Πάντως τον ίδιο τρόπο χρησιμοποιούν ακόμη και σήμερα και για άλλα χωριά των Κατσανοχωρίων και όχι μόνο: στ` Καλέντζ, στ` Φορτόσ , στ` Κωστήτσ, αλλά και στ` Πράμαντα, σν` Άγναντα κ.α., αντί του ΄΄σωστού΄΄ στο Καλέντζι, στο Φορτόσι, στο Κωστήτσι, στα Άγναντα, στα Πράμαντα).
Πότε πρωτοκατοικήθηκε δεν είναι εξακριβωμένο. Η κεντρική του εκκλησία της Αγίας Παρασκευής χτίστηκε το 1650[5] και να αγιογραφήθηκε στην αψίδα του ιερού μάλλον το 1654, στην αψίδα της Πρόθεσης το 1695 και στον υπόλοιπο ναό μετά το 1700, πιθανόν από αγιογράφους της γνωστής οικογένειας ζωγράφων του διπλανού χωριού Φορτοσίου. Τα κατώτερα μέρη των τοίχων δεν αγιογραφήθηκαν ποτέ και ο ναός δίνει έτσι την εντύπωση έργου ημιτελούς. Η λοιπή αγιογραφία είναι εξαιρετικής μεταβυζαντινής τέχνης με ποικιλία θεματική. Ο ναός είναι βασιλική μετά τρούλου, στηρίζεται σε τέσσερις πεσσούς και εγκάρσια καμάρα και από το 1972 έχει κηρυχθεί αρχαίο μνημείο[6]. Αν το χωριό έφτασε να χτίσει εκκλησιά μεγαλοπρεπή το 1650 σημαίνει πως είχε ήδη ζωή πολλών δεκαετιών αν όχι αιώνων. Ούτως ή άλλως το χωριό υπήρχε ήδη από τη δεκαετία του 1520, αφού τότε καταγράφεται σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο με 30 περίπου οικογένειες.
Ο ναός του Αγίου Νικολάου στη βόρεια παρυφή του είναι νεότερος. Το Μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής στα νότια και κοντά στα δυο πηγάδια από όπου υδρεύονταν το χωριό χτίστηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση του 1913, ενώ προϋπήρχε τουλάχιστον από το 18ο αιώνα.
Εκπαίδευση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το σχολείο του είναι κτίσμα του 1888 με την επιγραφή «Γεροκωστοπούλειος Σχολή 1888» και έχει χαρακτηριστεί από το 2008 ως μνημείο γιατί "διότι αφενός αποτελεί τυπικό δείγμα Ηπειρώτικου σχολικού κτιρίου της αρχής του 20ου αιώνα, με αξιόλογα μορφολογικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία και αφετέρου είναι στενά συνδεδεμένο με την εκπαιδευτική ιστορία του οικισμού και τις μνήμες των κατοίκων του"[7]. Είναι δωρεά του Αχιλλέα Γεροκωστόπουλου, υπουργού στην κυβέρνηση της εποχής (1890-1892), του ελεύθερου ελληνικού βασιλείου, ο οποίος θεωρείται ευεργέτης της περιοχής[8]. Ο θείος του υπουργού Χριστόδουλος Γεροκώστας ξενιτεύτηκε από το χωριό στην Πάτρα, όπου πλούτισε ως έμπορος κι εκεί τον ακολούθησε ο πατέρας του υπουργού με την οικογένειά του. Τα χρήματα με τα οποία κατασκευάστηκε η «Γεροκωστοπούλειος Σχολή» κληροδοτήθηκαν στον Αχιλλέα από το θείο του Χριστόδουλο γι' αυτό το σκοπό. Το σπίτι του στο χωριό σώζεται ακόμα ως είχε.
Στο σχολείο φοιτούσαν αγόρια κορίτσια ακόμα και την εποχή της τουρκοκρατίας που έληξε μόλις το 1912. Η φοίτηση ήταν τετραετής. Όσοι, αγόρια ή κορίτσια, ήθελαν μπορούσαν να συνεχίσουν στο Ελληνικό (ημιγυμνάσιο) στο διπλανό χωριό, το Καλέντζι. Στο χωριό ζούσαν τη δεκαετία του 1970-80 ακόμα γυναίκες που στο Ελληνικό είχαν διδαχτεί και γαλλικά. Είναι αξιοσημείωτο πως καθ΄όλη τη διάρκεια του περασμένου αιώνα ο αναλφαβητισμός στο χωριό ήταν μηδενικός.
Κάτοικοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι Πατεριώτες ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και τη γεωργία κυρίως, τη μαστορική από τις άλλες τέχνες, τη ραπτική και την τσαγγαρική. Μερικοί ξενιτεύονταν ακόμα και από τον 19ο αι. Ελάχιστοι είχαν ανώτερη ή ανώτατη εκπαίδευση πριν το 1950. Από το 1960 και εξής η πλειονότητα έχει γυμνασιακή εκπαίδευση τουλάχιστον. Τα τελευταία χρόνια δεν λειτουργεί το σχολείο λόγω ελλείψεως μαθητών. Οι μόνιμοι σήμερα κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους 9. Παλαιότερα έφταναν με 25 σπίτια και τους 180. Το καλοκαίρι όταν γεμίζουν τα σπίτια που χρησιμοποιούνται ως εξοχικά φτάνουν σήμερα και τους 100 και το χωριό δίνει την εντύπωση ενός ανθηρού και ευημερούντος τόπου.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 164 τομ.27.
- ↑ Φράγκος, Χρήστος (2010). ιωαννινων&f=false Ήπειρος-Βόρεια Ήπειρος, Τζουμέρκα και Κατσανοχώρια: Ιστορία, Λαογραφία, Πολιτιστικά Μνημεία, Τουρισμός Check
|url=value (βοήθεια). Christos Frangos. ISBN 9789609318044. - ↑ «Άραχθος-Κατσανοχώρια». αθηνόραμα travel. Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2018.[νεκρός σύνδεσμος]
- ↑ «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού απογραφής 2011», σελ. 10561 (σελ. 87 του pdf)
- ↑ «Φορτόσι – Κωστήτσι – Πάτερο - Νίστορα». www.voreiatzoumerka.gr. Ανακτήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 2018.
- ↑ Nikos, Kapetanakos E. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 2018.
- ↑ Nikos, Kapetanakos E. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 2018.
- ↑ Administrator. «Ηπειρώτες Ευεργέτες της Τουρκοκρατίας και Ελληνοκρατίας | Λ.Ε.Α.Δ.Ι. | Λογαριασμός Ενίσχυσης και Αλληλοβοήθειας Δικηγόρων Ιωαννίνων». leadi.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 2018.