Παλαιά αγγλική λογοτεχνία

Μενεστρέλος που αφηγείται με συνοδεία άρπας τα περίφημα κατορθώματα ηρώων, εικονογράφηση του 1910

Η παλαιά αγγλική λογοτεχνία ή αγγλοσαξονική λογοτεχνία περιλαμβάνει έργα της αγγλικής λογοτεχνίας που γράφτηκαν στα παλαιά αγγλικά στην Αγγλοσαξονική Αγγλία, την περίοδο μετά την εγκατάσταση και συγχώνευση με τους εγχώριους πληθυσμούς των Σαξόνων, Άγγλων και Ιούτων περίπου από το 410, μετά την αποχώρηση των Ρωμαίων από τη Βρετανία, και λήγει αμέσως μετά τη Νορμανδική κατάκτηση το 1066. Τα έργα περιλαμβάνουν είδη όπως επική ποίηση, που συχνά βασίζεται στη μυθολογία των γερμανικών λαών, βιογραφίες αγίων, κηρύγματα, μεταφράσεις της Βίβλου, νομικά έργα, χρονικά και αινίγματα. Συνολικά σώζονται περίπου 400 χειρόγραφα της περιόδου από τα οποία περίπου 189 θεωρούνται σημαντικά.

Η γλώσσα

Την εποχή μετά την αναχώρηση των Ρωμαίων γύρω στο 410, η Αγγλία άρχισε να εποικίζεται από γερμανικές φυλές, γνωστές συλλογικά ως Αγγλοσάξονες, ενώ ο παλαιός κελτικός πληθυσμός ωθήθηκε στην Ουαλία και τη Σκωτία. Μετά τον εκχριστιανισμό της αγγλοσαξονικής Αγγλίας περίπου από τις αρχές του 7ου αιώνα, η ρουνική γραφή που μεταφέρθηκε από τους εποίκους από την ηπειρωτική Ευρώπη εξαφανίστηκε σταδιακά και παρέμεινε μόνο η λατινική εμπλουτισμένη με κάποια ρουνικά σημάδια. Με την πάροδο του χρόνου, οι μεμονωμένες γερμανικές διάλεκτοι συγχωνεύτηκαν με τις τοπικές διαλέκτους σε μια κοινή γλώσσα που σήμερα ονομάζεται Παλαιά Αγγλικά ή Αγγλοσαξονική γλώσσα.

Έργα

Η μάγισσα του νερού προσπαθεί να σκοτώσει τον ήρωα στο έπος Μπέογουλφ, το πιο διάσημο έργο της παλαιάς αγγλικής λογοτεχνίας

Η προφορική παράδοση ήταν πολύ ισχυρή στον πρώιμο αγγλοσαξονικό πολιτισμό και τα περισσότερα λογοτεχνικά έργα γράφτηκαν για ανάγνωση σε κοινό, επίσης πολλά ποιήματα πιθανόν να είναι καταγραφή παλαιότερων ηρωικών ασμάτων που σώζονταν προφορικά. Τα επικά ποιήματα ήταν πολύ δημοφιλή, ένα από τα σημαντικότερα αγγλοσαξονικά λογοτεχνικά έργα είναι το παρηχητικό ηρωικό έπος Μπέογουλφ, η δημιουργία του οποίου χρονολογείται γύρω στο 675 έως το 750. Πήρε το όνομά του από τον ήρωά του, τον θρυλικό πρίγκιπα και πολεμιστή Μπέογουλφ, εκτυλίσσεται στη Σκανδιναβία τον 5ο και 6ο αιώνα και συνδυάζει παγανιστικά και χριστιανικά μοτίβα.

Σχεδόν όλοι οι Αγγλοσάξονες συγγραφείς είναι ανώνυμοι: δώδεκα είναι γνωστοί με το όνομά τους από μεσαιωνικές πηγές, αλλά μόνο τέσσερις από αυτούς είναι γνωστοί από τα έργα τους με βεβαιότητα: Ο Κέντμον και ο Κύνεγουλφ που έγραψαν θρησκευτική ποίηση, ο Βέδας που το κύριο έργο του είναι στα λατινικά και ο βασιλιάς Αλφρέδος ο Μέγας που έκανε σημαντικές μεταρρυθμιστικές προσπάθειες στην εκπαίδευση, τον 9ο αιώνα καθιέρωσε την παλαιά αγγλική γλώσσα σαν γλώσσα εκμάθησης αντί της λατινικής που κυριαρχούσε στους λόγιους αλλά δεν ήταν κατανοητή πλέον από τον κόσμο, και συνέβαλε στην ανάπτυξη της λογοτεχνίας.

• Ο Κέντμον (πέθανε γύρω στο 684) έγραψε το παλαιότερο σωζόμενο αγγλικό ποίημα:Ύμνος του Κέντμον (τέλη του 7ου αιώνα) ένα θρησκευτικό ποίημα εννέα μόνο στίχων που υμνεί τον Θεό, στο οποίο εκφράζεται η ένθερμη δύναμη της χριστιανικής σκέψης. Το ποίημα είναι ένα από τα πρώτα έργα της παλαιάς αγγλικής και, με τις ρουνικές επιγραφές - που μπορούν να θεωρηθούν ως πρόδρομοι των χειρογράφων και τα παλαιότερα δείγματα της παλαιάς αγγλικής ποίησης - στον πέτρινο Σταυρό του Ράθγουελ του 8ου αιώνα, όπου περιλαμβάνεται απόσπασμα του ποιήματος Το όνειρο του Σταυρού και στην Κασετίνα του Ωζόν, συγκαταλέγονται στα παλαιότερα διασωθέντα κειμήλια της παλαιάς αγγλικής ποίησης.

  

  Ένα από τα παλαιότερα χειρόγραφα του Ύμνου του Κέντμον (περίπου 737)

• Ο Κύνεγουλφ (β' μισό 8ου αιώνα ) είναι ο δεύτερος γνωστός Αγγλοσάξονας ποιητής, από τον ίδιο ή τους μαθητές του οποίου προήλθαν επικές συνθέσεις με θέματα από την Καινή Διαθήκη και τους βίους αγίων, του αποδίδονται τέσσερα ποιήματα.

• Ταυτόχρονα αναπτύχθηκε και πνευματική λογοτεχνία γραμμένη στα λατινικά, μεταξύ των συγγραφέων της οποίας ξεχώρισε ο Βενεδικτίνος μοναχός Βέδας, σημαντικότερο από τα έργα του είναι η Εκκλησιαστική ιστορία του αγγλικού έθνους, που περιέχει την εκκλησιαστική και πολιτική ιστορία της Αγγλίας από την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα έως το 731.

Η αρχική σελίδα του Αγγλοσαξονικού Χρονικού

• Η παλαιά αγγλική πεζογραφία αναπτύχθηκε μόλις τον 9ο αιώνα κυρίως χάρη στον βασιλιά του Ουέσσεξ Αλφρέδο τον Μέγα (849 – 899 ). Αφού σταμάτησε τις επιδρομές των Βίκινγκς, δημιούργησε ένα κράτος που έγινε κέντρο εκπαίδευσης και πολιτισμού. Ο ίδιος μετέφρασε θεολογικά και φιλοσοφικά έργα από τα λατινικά και μεσολάβησε σε άλλες σημαντικές μεταφράσεις (μεταξύ άλλων, στη μετάφραση της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Αγγλικού Έθνους του Βέδα). Ο Αλφρέδος πιστεύεται επίσης ότι είναι ο συγγραφέας 50 μετρικών ψαλμών, αλλά είναι άγνωστο εάν τα ποιήματα γράφτηκαν από τον ίδιο, υπό τη διεύθυνση ή την αιγίδα του ή ως γενικό μέρος στις μεταρρυθμιστικές του προσπάθειες. Με την παρότρυνση του, δημιουργήθηκε επίσης το Αγγλοσαξονικό Χρονικό, ένα σύνολο χρονικών που περιγράφει την ιστορία των Αγγλοσαξόνων. Το χρονικό άρχισε να γράφεται από τις αρχές της δεκαετίας του 890 και ανανεωνόταν συνεχώς μέχρι το 1154.

Οι διάδοχοι του Αλφρέδου σταμάτησαν να αναπτύσσουν την εκπαιδευτική του κληρονομιά λόγω των συνεχών εξαντλητικών πολέμων με τους Βίκινγκς. Έτσι, η πνευματική αναγέννηση στη χώρα συνεχίστηκε μόνο στο δεύτερο μισό του 10ου αιώνα χάρη στη λεγόμενη μοναστική μεταρρύθμιση των Βενεδικτίνων, με μεγάλη επιρροή των μοναστηριών των Βενεδικτίνων στην ανάπτυξη της εκπαίδευσης στη χώρα. Οι δύο σημαντικότεροι συγγραφείς αυτής της πνευματικής ανάπτυξης της ύστερης αγγλοσαξονικής περιόδου στην Αγγλία είναι: ο μοναχός Άελφρικ (περίπου 950 -1010), που έγραψε ομιλίες και αγιογραφικά κείμενα και με τους μαθητές του μετέφρασε τα πρώτα επτά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, και ο αρχιεπίσκοπος Βούλφσταν του Γιορκ (πέθανε το 1023), συγγραφέας νομικών και φιλοσοφικών κειμένων και παθιασμένων κηρυγμάτων, το πιο εντυπωσιακό από τα οποία είναι το Sermo Lupi ad Anglos (περίπου 1013, Κήρυγμα του Λύκου στους Άγγλους). Αν και ο τίτλος είναι λατινικός, το ίδιο το κήρυγμα είναι γραμμένο στα παλαιά αγγλικά και περιγράφει τους Βίκινγκς ως θεϊκή μάστιγα, που στάλθηκε για να τιμωρήσει τους Άγγλους και καλεί τους τελευταίους να μετανοήσουν για τις αμαρτίες τους.

Από την αγγλοσαξονική ηρωική ποίηση της ύστερης περιόδου έχει διασωθεί το επικό ποίημα Η μάχη του Μάλντον. Είναι έργο αβέβαιης χρονολόγησης που αναφέρεται στη μάχη του Μάλντον του 991, κατά την οποία οι Αγγλοσάξονες απέτυχαν να αποτρέψουν μια εισβολή των Βίκινγκς.

Ρωμαϊκά λουτρά στο Μπαθ, που τώρα έχουν αναστηλωθεί. Στο ποίημα Το ερείπιο ο ποιητής θρηνεί για την καταστροφή τους όπως και των υπόλοιπων κτιρίων της πόλης.

Το ποίημα Γουίντσιθ, που σώζεται στο Βιβλίο του Έξετερ, παρουσιάζει τις περιπλανήσεις ενός πολυταξιδεμένου ποιητή-μενεστρέλου, μεγάλο τμήμα του είναι ένας κατάλογος με βασιλιάδες και φυλές που επισκέφθηκε. Το έργο καταγράφηκε τον 10ο αιώνα , ωστόσο μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι είναι πολύ παλαιότερο και πιθανότατα χρονολογείται στα τέλη του 6ου ή στις αρχές του 7ου αιώνα, αναφέροντας ως απόδειξη τη γνώση του συγγραφέα για τις ιστορικές λεπτομέρειες και την ακρίβεια των περιγραφών του. Πιθανόν είναι καταγραφή παλαιών ηρωικών ασμάτων που σώζονταν στην προφορική παράδοση.

Οι ελεγείες, παραλλαγές στο θέμα της παροδικότητας του κόσμου και των βασάνων του ανθρώπου, καταλαμβάνουν σημαντική θέση στην ποίηση της εποχής: δύο παλαιά αγγλικά ποιήματα από τα τέλη του 10ου αιώνα είναι Ο περιπλανώμενος και Ο θαλασσοπόρος. Και τα δύο αναφέρονται στα δεινά της ζωής και έχουν θρησκευτικό θέμα, στο πρώτο τα βάσανα της εξορίας και η ανάμνηση του ένδοξου παρελθόντος και στο δεύτερο τα δεινά της χειμερινής ναυτιλίας χρησιμοποιούνται ως μεταφορές για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο αφοσιωμένος χριστιανός. Το ποίημα Το ερείπιο ( 8ος ή 9ος αιώνας) αναφέρεται στην παλιά δόξα μιας ανώνυμης ερειπωμένης αρχαίας πόλης που οι μελετητές έχουν ταυτίσει με το σύγχρονο Μπαθ και τα ρωμαϊκά λουτρά του.

Η κλασική αρχαιότητα δεν ξεχάστηκε εντελώς στην αγγλοσαξονική Αγγλία και αρκετά παλαιοαγγλικά ποιήματα είναι διασκευές ύστερων κλασικών φιλοσοφικών κειμένων. Σημαντική ήταν η μετάφραση του 9ου αιώνα του βασιλιά Αλφρέδου του έργου του Βοήθιου Παρηγορία της Φιλοσοφίας.

Με την κατάκτηση της Αγγλίας από τους Νορμανδούς το 1066, τα παλαιά αγγλικά άλλαξαν ριζικά και τα επόμενα λογοτεχνικά έργα εξετάζονται στη Μεσαιωνική αγγλική λογοτεχνία.

Χειρόγραφα

Απεικόνιση πλοίου από το χειρόγραφο του Κέντμον στο χειρόγραφο Τζούνιους.

Τα μνημεία της αγγλοσαξονικής λογοτεχνίας είναι γνωστά μόνο χάρη σε μεταγενέστερα χειρόγραφα στα οποία διατηρήθηκαν. Συνολικά, από τα 400 σωζόμενα παλαιοαγγλικά χειρόγραφα, τα 189 θεωρούνται σημαντικά. Αυτά τα χειρόγραφα χαίρουν μεγάλης εκτίμησης από συλλέκτες από τον 16ο αιώνα, όχι μόνο για την ιστορική και λογοτεχνική τους αξία, αλλά και για την ομορφιά της γραφής και της εικονογράφησης τους.

Δεν μπορούν να ταξινομηθούν και τα 400 χειρόγραφα ως λογοτεχνία, καθώς αρκετά περιλαμβάνουν λίστες ονομάτων και εγκαταλειμμένες ασκήσεις γραφής. Ωστόσο, αυτά τα κείμενα που έχουν λογοτεχνική αξία αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό σώμα και περιλαμβάνουν: ομιλίες και ιστορίες αγίων, μεταφράσεις της Βίβλου, έργα των Πατέρων της πρώτης εκκλησίας μεταφρασμένα από τα λατινικά, αγγλοσαξονικά χρονικά και αφηγηματική ιστοριογραφία, νόμους, διαθήκες και άλλες νομικές εργασίες, πρακτική εργασία στη γραμματική, τη μεσαιωνική ιατρική και τη γεωγραφία και τέλος, τα ποιητικά έργα.

Υπάρχουν τέσσερις σημαντικές συλλογές χειρογράφων:

• Το χειρόγραφο Τζούνιους, μια εικονογραφημένη συλλογή ποιημάτων με βιβλικές αφηγήσεις. Φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη Μπόντλιαν στην Οξφόρδη.
• Το βιβλίο του Έξετερ είναι μια ανθολογία που συγκεντρώνει γρίφους (συχνά με άσεμνο περιεχόμενο) και μεγαλύτερα κείμενα. Φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη του καθεδρικού ναού του Έξετερ από τότε που κληροδοτήθηκε εκεί το 1072 από τον επίσκοπο Λέοφρικ.
• Το βιβλίο Βερτσέλι περιέχει τόσο ποίηση όσο και πεζογραφία, βρίσκεται στο Βερτσέλι της Ιταλίας.
• Ο κώδικας Νόουελ στη Βρετανική Βιβλιοθήκη, περιέχει πεζογραφία και ποίηση, συμπεριλαμβανομένου του χειρόγραφου του Μπέογουλφ.