Λαϊκό ανάγνωσμα

Ιστορία του Γιόχαν Φάουστ, εξώφυλλο γερμανικής έκδοσης του 1587.

Λαϊκό ανάγνωσμα (στα γερμανικά: Volksbuch) είναι όρος που εισήχθη από τον Γιόζεφ Γκόρες και τον Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ προς τα τέλη του 18ου αιώνα για ιστορίες και δημοφιλή αναγνώσματα που κυκλοφορούσαν ευρέως από τον Ύστερο Μεσαίωνα, γραμμένα στη δημοτική γλώσσα συνήθως από ανώνυμους συγγραφείς σε πεζογραφία. Περιλαμβάνουν παλιές ιστορίες, ρομαντικές περιπέτειες, λαϊκές ιστορίες, θρύλους, παραμύθια και ανέκδοτα. Τα θέματα προέρχονταν από παλαιότερες έμμετρες ιπποτικές μυθιστορίες του αυλικού μυθιστορήματος και ερωτικά τραγούδια, μεταφρασμένα σε πεζό λόγο μικρής λογοτεχνικής αξίας. Τα μεγαλύτερα έργα κυκλοφορούσαν σε συνέχειες.

Καθοριστικός παράγοντας για τη δημιουργία τους ήταν η βελτίωση της τυπογραφίας, που κατέστησε δυνατή την κυκλοφορία βιβλίων στην αγορά σε φθηνές εκδόσεις - φυλλάδες - σε σύγκριση με τα χειρόγραφα, δημιουργώντας μια ξεχωριστή προσιτή αγορά αναγνωσμάτων για την ψυχαγωγία του απλού αναγνώστη. Σημαντικό ρόλο επίσης είχε η αύξηση του αλφαβητισμού.

Εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα, στην περίοδο του Ουμανισμού, και διανέμονταν από περιοδεύοντες πωλητές ακόμη και στις αγροτικές περιοχές. Στο απόγειό τους κατά τον 17ο και τον 18ο αιώνα, περιλάμβαναν όλες τις μορφές εφήμερης λογοτεχνίας: χρονικά, βιογραφίες, ιστορίες εγκλημάτων και φαντασμάτων, προβλέψεις, ερμηνείες ονείρων κ.λπ., ημερολόγια και παιδική λογοτεχνία. Αν και χαμηλότερης λογοτεχνικής αξίας από την κλασική λογοτεχνία, τα λαϊκά αναγνώσματα προώθησαν τη διάδοση της αφηγηματικής πεζογραφίας και άνοιξαν το δρόμο για την εξέλιξη του μυθιστορήματος.

Λαϊκά αναγνώσματα δυτικής επίδρασης ήταν πολλά έργα της δημώδους βυζαντινής λογοτεχνίας και της Κρητικής λογοτεχνίας της Αναγέννησης όπως ο Ερωτόκριτος, Η φυλλάδα του Γαϊδάρου κ.ά.

Δημοφιλή θέματα

Εξώφυλλο γερμανικής έκδοσης του 1509 του Φορτουνάτου.

Στα πιο δημοφιλή θέματα λαϊκών αναγνωσμάτων, που ανεξάρτητα από την χώρα συγγραφής του αρχικού έργου μεταφράστηκαν σε σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες, περιλαμβάνονται:

• Μύθοι του Αισώπου
• Ιστορίες για τον Τιλ Όιλενσπιγκελ, οι πρώτες ιστορίες για τον διάσημο κατεργάρη δημοσιεύτηκαν στη Γερμανία γύρω στο 1510
• Η ιστορία του Φορτουνάτου, γερμανική έκδοση το 1509
• Ο θρύλος του Φάουστ, Η Ιστορία της ζωής του Δρ. Γιόχαν Φάουστ προέρχεται από τη Γερμανία, όπου δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1587, στο οποίο βασίζεται το θεατρικό έργο Φάουστ του Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε.
• Δον Ζουάν, ιστορίες από τη ζωή του διάσημου Ισπανού γυναικοκατακτητή
• Διασκεδαστικές ιστορίες από το Μικρό βιβλίο για ταξιδιώτες (1555) του Γιοργκ Βίκραμ
• Πολλά αυλικά μυθιστορήματα, όπως η Μυθιστορία του Αλέξανδρου, που διασκευάστηκε στα μεσαιωνικά ελληνικά ως η Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου, η Μυθιστορία της Τροίας, μεταφράστηκε στα ελληνικά τον 14ο αιώνα ως Ο πόλεμος της Τρωάδος, Φλουάρ και Μπλανσφλόρ, στα ελληνικά μεταφράστηκε στις αρχές του 15ου αιώνα ως Φλώριος και Πλατζιαφλώρα κ.ά.
• Στίλφριντ και Μπρούντσβικ, από δύο παλιά ιπποτικά μυθιστορήματα της Βοημίας που σχετίζονται με την προέλευση του τσεχικού βασιλικού οικόσημου, ο Στίλφριντ αναφέρεται στην προέλευση του αετού και ο Μπρούντσβικ στην προέλευση του λιονταριού
• Ιστορίες από τον Οβίδιο, το Δεκαήμερο του Βοκάκιου (Γκριζέλντα) και του Σαίξπηρ (όπως Μάκβεθ, αρχηγός του σκωτσέζικου στρατού )
• Μελουζίν, ένας μεσαιωνικός θρύλος, μυθική πρόγονος του Οίκου των Λουζινιάν
• Η ωραία Μαγκελόνα, ένα γαλλικό ειδύλλιο του 1435 για τον έρωτα της Ναπολιτάνας πριγκίπισσας Μαγκελόνας και του ιππότη Πιέρ της Προβηγκίας, στα ελληνικά διασκευάστηκε τον 15ο αιώνα στο βυζαντινό πεζογραφικό ειδύλλιο Ιμπέριος και Μαργαρώνα.
• Γενοβέφα, θρύλος που αναφέρεται σε μια ενάρετη σύζυγο που κατηγορείται ψευδώς για απιστία και πιθανώς προέρχεται από την ιστορία της Μαρίας της Βραβάντης, δούκισσας της Βαυαρίας, η οποία εκτελέστηκε το 1256 αφού είχε κατηγορηθεί για μοιχεία.
• Ιστορίες από το προερχόμενο από την Ανατολή Επτά σοφοί διδάσκαλοι.