Νόβι Σοντς

Νόβι Σοντς
; Σημαία	; Έμβλημα
	Νόβι Σοντς 49°37′26″N 20°41′50″E
Χώρα	Πολωνία
Διοικητική υπαγωγή	Βοεβοδάτο της Μικράς Πολωνίας
Ίδρυση	1292
Διοίκηση
• Δήμαρχος	Ludomir Handzel
Έκταση	57 km²
Υψόμετρο	281 μέτρα
Πληθυσμός	81.281 (31 Μαρτίου 2021)
Ταχ. κωδ.	33-300
Ζώνη ώρας	UTC+01:00 (επίσημη ώρα); UTC+02:00 (θερινή ώρα)
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα (π • σ • ε )

Συντεταγμένες: 49°37′26″N 20°41′50″E / 49.62389°N 20.69722°E / 49.62389; 20.69722

Το Νόβι Σοντς (πολωνικά: Nowy Sącz, πρώην ουγγρικά: Újszandec‎‎, γίντις: צאַנז,^[3] σλοβακικά: Nový Sonč‎‎, γερμανικά: Neu-Sandez‎‎) είναι πόλη και η έδρα του Πόβιατ Νόβι Σοντς, στο Βοεβοδάτο της Μικράς Πολωνίας της νότιας Πολωνίας. Έχει πληθυσμό 80.587 κατοίκων (2022).^[4]

Ιστορία

Το Νόβι Σοντς ιδρύθηκε στις 8 Νοεμβρίου 1292 από τον Πολωνό-Βοήμιο ηγεμόνα Βεγκέσλαο Β΄, στη θέση ενός προγενέστερου χωριού με το όνομα Καμιενίτσα (Kamienica). Η ίδρυση του Νόβι Σοντς πραγματοποιήθηκε χάρη στις προσπάθειες του επισκόπου της Κρακοβίας, Πάβεου του Πσεμάνκουφ, που κατείχε την Καμιενίτσα. Κατόπιν αιτήματος του επισκόπου, ο Βεγκέσλαος Β΄ της παραχώρησε δικαιώματα του Μαγδεμβούργου, καθιστώντας την τη μόνη πολωνική πόλη που ιδρύθηκε από τον βασιλιά της Βοημίας. Το όνομά του το πήρε από την κοντινή πόλη Στάρι Σοντς. Ήδη από το 1329, το όνομα γραφόταν Nowy Sandacz.

Τον 14ο και 15ο αιώνα, το Νόβι Σοντς αναδείχθηκε ως ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά και πολιτιστικά κέντρα αυτού του τμήματος του Βασιλείου της Πολωνίας. Η πόλη επωφελήθηκε από την εγγύτητά της στον εμπορικό δρόμο προς το Βασίλειο της Ουγγαρίας λόγω των προνομίων που παραχωρήθηκαν από τον Βασιλιά Βλαδίσλαο Α΄ το Βραχύ, και αργότερα τον υιό του, Καζίμιρ Γ΄ το Μέγα, για την υποστήριξή του κατά τη διάρκεια της Εξέγερσης του Δημάρχου Άλμπερτ το 1311-1312. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων, η πλειοψηφία των κατοίκων της πόλης ήταν Γερμανοί άποικοι. Τον 15ο αιώνα παρήγαγε προϊόντα χάλυβα και μαλλιού και σχεδόν συναγωνιζόταν την Κρακοβία στις εικαστικές τέχνες. Το 1329, το Νόβι Σοντς υπέγραψε μια συνθήκη με την Κρακοβία, σύμφωνα με την οποία οι έμποροι της Κρακοβίας, στο δρόμο τους προς την Ουγγαρία, έπρεπε να σταματήσουν στο Νόβι Σοντς. Οι έμποροι του Νόβι Σοντς, στο δρόμο τους προς το Γκντανσκ, υποχρεώνονταν να μείνουν στην Κρακοβία. Στα μέσα του 14ου αιώνα, ο βασιλιάς Καζίμιρ ο Μέγας έχτισε εδώ ένα βασιλικό κάστρο και περιέβαλε την πόλη με ένα αμυντικό τείχος. Το Νόβι Σοντς ήταν η έδρα ενός καστελάνου και ενός σταρόστα, αποτελώντας σημαντικό σημείο στο σύστημα άμυνας των νότιων συνόρων της Πολωνίας. Η πόλη ανυψώθηκε περαιτέρω το 1448 όταν ο Επίσκοπος Ζμπίγκνιεφ Ολεσνίτσκι προώθησε μια τοπική εκκλησία στο καθεστώς μιας συλλογικής εκκλησίας. Το Νόβι Σοντς ήταν μια βασιλική πόλη της Πολωνίας, διοικητικά τοποθετημένη στο Βοεβοδάτο Κρακοβίας (14ος αιώνας-1795), στην Επαρχία Ελάσσονος Πολωνίας του Πολωνικού Στέμματος.

Το Νόβι Σοντς άκμασε στην Πολωνική Χρυσή Εποχή (16ος αιώνας). Ήταν ένα σημαντικό κέντρο της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης. Ο τοπικός ηγέτης των Πολωνών Αδελφών, Στανίσουαφ Φαρνόφσκι, ήταν πολύ δημοφιλής μεταξύ των τοπικών ευγενών. Οι καλές εποχές τελείωσαν τον 17ο αιώνα. Το 1611, μια μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε μεγάλο μέρος της πόλης και κατά τη διάρκεια της σουηδικής εισβολής στην Πολωνία, η πόλη κατελήφθη από τους Σουηδούς (τέλη 1655), οι οποίοι την έκαψαν και τη λεηλάτησαν. Το Νόβι Σοντς ήταν το κέντρο της εξέγερσης κατά των εισβολέων.

Διαμελισμοί της Πολωνίας

Η παρακμή της πόλης συνεχίστηκε τον 18ο αιώνα, όταν το Νόβι Σοντς υπέστη μεγαλύτερη καταστροφή κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Βόρειου Πολέμου και της Συνομοσπονδίας του Μπαρ, όταν το κάστρο κάηκε. Το 1772, κατά τη διάρκεια του πρώτου διαμελισμού της Πολωνίας, η πόλη προσαρτήθηκε από τη Μοναρχία των Αψβούργων και έγινε μέρος της νεοσύστατης Γαλικίας, όπου παρέμεινε μέχρι το Νοέμβριο του 1918. Το Νόβι Σοντς αναδείχθηκε εκ νέου τον 19ο αιώνα, όταν οι αυστριακές αρχές κατασκεύασαν έναν σιδηρόδρομο που το συνέδεε με τη Βιέννη (δεκαετία 1880). Το Νόβι Σοντς ήταν η έδρα μιας κομητείας, νέα κτίρια άνοιξαν, η πόλη ήταν ένας σιδηροδρομικός κόμβος, με ένα μεγάλο κατάστημα επισκευής σιδηροδρομικών μεταφορών που άνοιξε το 1876.

Στις 17 Απριλίου 1894, το κεντρικό τμήμα του Νόβι Σοντς κάηκε από φωτιά, με το δημαρχείο και τα αρχαία αρχεία της πόλης. Εκείνη την εποχή, η πόλη ήταν σημαντική στην ιστορία των Χασιδικών Εβραίων για την ίδρυση της δυναστείας των Σανς Χασιδών κατά τον 19ο αιώνα, του προδρόμου της δυναστείας των Μπόμποφ, που ιδρύθηκε στην κοντινή Μπομπόβα (με μια συναγωγή με περιστασιακές λειτουργίες από την εκκλησία της Κρακοβίας) και της δυναστείας Κλάουζενμπεργκ.

Παγκόσμιοι πόλεμοι

Στην αρχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το Νόβι Σοντς καταλήφθηκε από το Ρωσικό Αυτοκρατορικό Στρατό. Οι Ρώσοι εκδιώχθηκαν πίσω από τις Κεντρικές Δυνάμεις το Δεκέμβριο του 1914. Στα τελευταία στάδια του πολέμου, στις 31 Οκτωβρίου – 1 Νοεμβρίου 1918, οι Πολωνοί που στάθμευσαν στο Αυστριακό 10ο Σύνταγμα Πεζικού στην πόλη και τα τοπικά μέλη της μυστικής Πολωνικής Στρατιωτικής Οργάνωσης την απελευθέρωσαν από την αυστριακή κυριαρχία, σχεδόν δύο εβδομάδες πριν η Πολωνία ανακτήσει την ανεξαρτησία της. Το Νόβι Σοντς και τα περίχωρά του, συμπεριλαμβανομένων των Νόβι Ταργκ και Σάνοκ, διεκδικήθηκαν από τη Λεμκική Δημοκρατία (1918–1920), με πρωτεύουσα τη Φλορίνκα. Στην Πολωνία του Μεσοπολέμου, η πόλη γνώρισε βιομηχανική επέκταση και το εργοστάσιο σιδηροδρόμων επεκτάθηκε. Το 1936, άνοιξε το Μουσείο της Γης Σοντς στο ανακαινισμένο βασιλικό κάστρο. Το Νόβι Σοντς είχε πληθυσμό περίπου 34.000 κατοίκων το 1939.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής εισβολής στην Πολωνία, η οποία πυροδότησε το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ναζιστική Γερμανία πραγματοποίησε αεροπορικές επιδρομές στις 1–2 Σεπτεμβρίου 1939 και στη συνέχεια τα γερμανικά στρατεύματα εισήλθαν στην πόλη στις 6 Σεπτεμβρίου. Στη συνέχεια, η γερμανική Einsatzgruppe I εισήλθε στην πόλη για να διαπράξει διάφορες θηριωδίες κατά του πληθυσμού και στη συνέχεια τα μέλη της συγκρότησαν την τοπική γερμανική αστυνομία και τις δυνάμεις ασφαλείας.^[5] Υπό γερμανική κατοχή η πόλη εντάχθηκε στο Γενικό Κυβερνείο. Πολωνοί που εκδιώχθηκαν το Δεκέμβριο του 1939 από πολλά χωριά του προσαρτημένου από τη Γερμανία Πόβιατ Σιέρατς, απελάθηκαν με εμπορευματικά τρένα στο Νόβι Σοντς,^[6] ενώ πολλοί ντόπιοι ήταν μεταξύ των Πολωνών που φυλακίστηκαν στη διαβόητη Φυλακή Μοντελούπιχ στην Κρακοβία και στη συνέχεια δολοφονήθηκαν στο Φρούριο Κσεσουαβίτσε του Φρούριο της Κρακοβίας, ως μέρος του Ιντελιγκέντσακτιον.^[7] Λόγω της εγγύτητάς του με τη Σλοβακία, βρισκόταν σε μια σημαντική διαδρομή για τους μαχητές της αντίστασης του Πολωνικού Εσωτερικού Στρατού. Η Γκεστάπο ήταν ενεργή στη σύλληψη όσων προσπαθούσαν να περάσουν τα σύνορα, συμπεριλαμβανομένης της δολοφονίας αρκετών Πολωνών πιλότων. Τον Ιούνιο του 1940, η αντίσταση έσωσε τον Γιαν Κάρσκι από ένα νοσοκομείο εκεί και ένα χρόνο αργότερα 32 άνθρωποι πυροβολήθηκαν ως αντίποινα για την απόδραση και αρκετοί άλλοι στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Η περιφερειακή εβραϊκή κοινότητα αριθμούσε περίπου 25.000 άτομα πριν από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού της πόλης ήταν Εβραίοι. Το 90% από αυτούς πέθαναν ή δεν επέστρεψαν.^[8] Το Γκέτο του Νόβι Σοντς, για περίπου 20.000 Εβραίους, ιδρύθηκε από τις γερμανικές αρχές κοντά στο κάστρο. Οι κάτοικοί του απελάθηκαν με τρένα του Ολοκαυτώματος στο στρατόπεδο εξόντωσης Μπέλζεκ για τρεις ημέρες τον Αύγουστο του 1942 και δολοφονήθηκαν. Πέρα από τον ποταμό στο Εβραϊκό Νεκροταφείο, 300–500 Πολωνοί εκτελέστηκαν για τη συμμετοχή τους στην προσφορά καταφυγίου στους Εβραίους. Αρκετοί Πολωνοί κρατήθηκαν επίσης από τους κατακτητές στην τοπική φυλακή για βοήθεια προς τους Εβραίους, προτού απελαθούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.^[9]

Ο Κόκκινος Στρατός πολέμησε στην πόλη στις 20 Ιανουαρίου 1945. Η πόλη αποκαταστάθηκε στην Πολωνία, αν και με ένα σοβιετικό κομμουνιστικό καθεστώς, το οποίο παρέμεινε στην εξουσία μέχρι την πτώση του κομμουνισμού τη δεκαετία του 1980. Στο τέλος του πολέμου, περίπου το 60% της πόλης είχε καταστραφεί. Το Νόβι Σοντς τιμήθηκε για τον ηρωισμό του με τον Σταυρό του Grunwald, τρίτης τάξης το 1946. Το 1947 μεγάλο μέρος του πληθυσμού των Λέμκων, που ζούσε σε χωριά νοτιοανατολικά της πόλης, απελάθηκε κατά την Επιχείρηση Βιστούλας (κυρίως σε γη που ανακτήθηκε πρόσφατα από τη Γερμανία) ως αντίδραση στην εθνικιστική ουκρανική δραστηριότητα στην περιοχή.

Γεωγραφία

Το Νόβι Σοντς βρίσκεται στη συμβολή των ποταμών Καμιενίτσα και Ντουνάγιετς, περίπου 20 χλμ. βόρεια των σλοβακικών συνόρων, στην κοιλάδα Σοντέτσκα (Kotlina Sądecka), σε υψόμετρο 381 μ. Περιβάλλεται από οροσειρές των ανατολικών Εξωτερικών Δυτικών Καρπαθίων. Η γεωλογική βάση είναι ο καρπαθιακός φλύσχης – ένας αδιαφοροποίητος ψαμμίτης με γκρίζες γραμμές – με προσχωσιγενή ιζήματα από τους ποταμούς Ντουνάγιετς, Πόπραντ και Καμιενίτσα στη λεκάνη της κοιλάδας.

Το Νόβι Σοντς είναι η έδρα του Πόβιατ Νόβι Σοντς, τμήματος του Βοεβοδάτου Ελάσσονος Πολωνίας, από το 1999. Μεταξύ 1975 και 1998 ήταν η επαρχιακή έδρα του Βοεβοδάτου Νόβι Σοντς. Πριν από αυτό και κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Πολωνικής Δημοκρατίας, το Νόβι Σοντς ήταν έδρα πόβιατ στο Βοεβοδάτο Κρακοβίας (1919-1939). Το 1951 έγινε πόλη με δικαιώματα πόβιατ. Είναι το ιστορικό και τουριστικό κέντρο της Sądecczyzna, της συνοικίας Σοντέτσκι.

Κλίμα

Το Νόβι Σοντς έχει ωκεάνιο κλίμα (Κλιματική ταξινόμηση Κέππεν: Cfb) χρησιμοποιώντας το -3°C ισόθερμο ή υγρό ηπειρωτικό κλίμα (Κλιματική ταξινόμηση Κέππεν: Dfb) χρησιμοποιώντας το 0°C ισόθερμο.^[10]^[11] Το κλίμα είναι εύκρατο, με μέση ετήσια βροχόπτωση περίπου 700 χιλιοστόμετρα.